Η συμμετοχική ή άμεση δημοκρατία στην αρχαία Αθήνα.

Το ακόλουθο επίκαιρο σημείωμα αποτελεί πρόκληση για τον αναγνώστη ουσιαστικά για δύο λόγους:

Πρώτον, διαβάζοντάς το προφανώς θα αμφισβητήσει σε μεγάλο βαθμό τη λειτουργία του σύγχρονου πολιτειακού συστήματος και τους θεσμούς του και κατά δεύτερο θα προβληματιστεί εάν και ο ίδιος έχει συμβάλλει ή όχι με τη στάση του στην παρακμή και στη σήψη του.

 Ουσιαστικά ο αναγνώστης προσκαλείται μελετώντας, να συγκρίνει δύο διαφορετικές στάσεις απέναντι στο πολιτικό γίγνεσθαι: από τη μια πλευρά την κατά κοινή ομολογία αδιαφορία, απάθεια, καιροσκοπισμό και υστεροβουλία που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα αναφορικά με τη συμμετοχή του στα κοινά (ουσιαστική συμμετοχή), και από την άλλη την ενεργητικότητα και ενδιαφέρον για την ίδια της τη λειτουργία που η πολιτεία καλλιεργούσε και προσδοκούσε από τους πολίτες της στην αρχαία Αθήνα.

Τέλος, ο αναγνώστης αξίζει να σταθεί στις ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις που παίρνονταν προς όφελος του λαού στην Αθήνα και να τις συγκρίνει με τις επιζήμιες και συνήθως καταστροφολογικές -για την ελληνική κοινωνία- αποφάσεις των σύγχρονων «αρχόντων» μας.

Η ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ Ή ΑΜΕΣΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΘΗΝΑ

(πολιτειακά όργανα, μεταρρυθμίσεις, βουλευτές)

Στην πόλη-κράτος της αρχαίας Αθήνας (6ος και 5ος αιώνας π.Χ) γεννήθηκε και αναπτύχθηκε το πολιτικό σύστημα της άμεσης ή συμμετοχικής δημοκρατίας. Κατά την εφαρμογή του οι πολίτες δεν εξέλεγαν αντιπροσώπους για να αποφασίζουν στο όνομά τους, αλλά έπαιρναν οι ίδιοι αποφάσεις νομοθετικού και εκτελεστικού περιεχομένου. Συμμετείχε το σύνολο του πληθυσμού που είχε πολιτικά δικαιώματα, η συμμετοχή του δε έφτανε σε πρωτοφανή υψηλά επίπεδα.

Α. ΤΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ

Τα πολιτειακά όργανα της Αθήνας από το τέλος της αρχαϊκής και ολόκληρη την κλασική περίοδο ήταν η Εκκλησία του Δήμου, η Βουλή των 500, η Ηλιαία και μια σειρά από δημόσια αξιώματα, γνωστά ως αξιώματα των αρχόντων. Θα σταθούμε στην παρουσίαση των τριών πρώτων που είναι και τα σπουδαιότερα χωρίς να παραγνωρίζεται ο ρόλος των υπολοίπων.

Η ΕΚΚΛΗΣΊΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ. Ήταν το απόλυτο κυρίαρχο όργανο της δημοκρατίας στην Αθήνα, όταν αυτή έλαβε την πλήρη μορφή της. Η σύνθεση του σώματος αποτελείτο από ενήλικους ενεργούς Αθηναίους πολίτες που είχαν συμπληρώσει το εικοστό έτος της ηλικίας τους. Το όργανο συνερχόταν τέσσερεις φορές σε κάθε πρυτανεία δηλ. 36 φορές το χρόνο (η πρυτανεία διαρκούσε 36 ημέρες). Τόπος συνεδριάσεων ήταν η Πνύκα. Οι περισσότερες αποφάσεις λαμβάνονταν με πλειοψηφία, με ανάταση του χεριού (χειροτονία). Για σημαντικές αποφάσεις απαιτούνταν απαρτία, που ισοδυναμούσε με 6000 ψήφους. Οι αποφάσεις της Εκκλησίας του Δήμου ονομάζονταν ψηφίσματα.

Έργο του Δήμου ήταν η επιλογή των αρχόντων. Είχε πλήρη εξουσία σε όλα τα νομοθετικά και διοικητικά θέματα εξωτερικής πολιτικής. Στα πλαίσια αυτά αποφάσιζε για πόλεμο ή ειρήνη, σύναψη συμμαχικών ή διπλωματικών σχέσεων, επιβολή έκτακτης φορολογίας σε περιόδους πολέμου, εκτέλεση δημοσίων έργων, απονομή ή στέρηση της ιδιότητας του πολίτη. Αποφάσιζε ακόμη για τη λατρεία, τα οικονομικά, τη στρατιωτική και ναυτική προπαρασκευή, τη δικαιοσύνη. Το μέσο με το οποίο λαμβάνονταν οι αποφάσεις ήταν συνήθως η νομοθετική οδός. Τα ψηφίσματα της Εκκλησίας του Δήμου ήταν τέλος ο τρόπος που ρύθμιζε τις σχέσεις μεταξύ Αθηναίων και κάποιας συμμαχικής πόλης ή ρύθμιζαν τις ευαίσθητες τροποποιήσεις που γίνονταν στους ίδιους τους θεσμούς.

Η συμμετοχή του λαού στην Εκκλησία του Δήμου απαιτούσε πολιτική αγωγή. Αυτή η συμμετοχή ήταν κανονική ασχολία, ένα καθήκον για κάθε στιγμή. Ασκούσε ένα λειτούργημα ιερό. Καθένας μάθαινε το ρόλο του πολίτη στην πράξη: αποκτούσε το χάρισμα του λόγου ακούγοντας τους άλλους να μιλούν. Σε πολλούς ξύπναγε έτσι η έμφυτη κλίση τους. Οι πολίτες παρακολουθώντας τις συζητήσεις της Πνύκας μπορούσαν να ενημερωθούν για υποθέσεις μεγάλες και μικρές να ζυγίσουν τις διάφορες γνώμες και να οξύνουν την κριτική τους ικανότητα.

Η ΒΟΥΛΗ ΤΩΝ 500. Η Βουλή των 500 αποτέλεσε το δεύτερο σημαντικό θεσμό διακυβέρνησης της Αθήνας μετά την Εκκλησία του Δήμου. Αποτελούνταν από 500 μέλη (50 από κάθε φυλή) τα οποία προτείνονταν από τους δήμους αναλογικά με τον πληθυσμό τους. Οι συνεδριάσεις της Βουλής ελάμβαναν χώρο στο βουλευτήριο και ήταν κατά κανόνα δημόσιες. Η Βουλή των 500 συνερχόταν σχεδόν καθημερινά με εξαίρεση τις γιορτές και τις αργίες δηλ. 270-280 φορές το χρόνο, οι προτάσεις των μελών της ονομάζονταν προβουλεύματα. Το σώμα της Βουλής εκτός από ένα βουλευτικό σώμα ήταν και το κύριο εκτελεστικό όργανο των αποφάσεων της Εκκλησίας του Δήμου:

●Επέβλεπε και συντόνιζε την εφαρμογή των ψηφισμάτων της Εκκλησίας του Δήμου.

●Επόπτευε την οργάνωση του στρατού και κυρίως του ιππικού και του στόλου.

●Διαχειριζόταν και έλεγχε τα δημόσια οικονομικά.

●Υποδεχόταν τις ξένες διπλωματικές αποστολές. Έκανε προεργασία και συνέτασσε τις συμφωνίες και τις συνθήκες με τις άλλες πόλεις.

●Έλεγχε τον απολογισμό των αρχόντων στο τέλος της θητείας τους. Επόπτευε και καθοδηγούσε τους υπαλλήλους της πόλης.

●Προγραμμάτιζε και εκτελούσε τα δημόσια έργα.

●Παρακολουθούσε τα θρησκευτικά θέματα.

Η Βουλή ήταν επίσης και ένα δικαστικό σώμα (είχε δικαστικές αρμοδιότητες που κληρονόμησε από τον Άρειο Πάγο). Το γεγονός ότι θεωρούνταν «φύλακας» του πολιτεύματος τις επέτρεπε να γνωρίζει τις κύριες καταγγελίες κατά των αρχόντων διατηρώντας το δικαίωμα να διαγράφει από τον κατάλογο των υποψηφίων όσους έκρινε ότι είχαν εγγραφεί ανάξια.

Η Βουλή των 500 ήταν ένα πολιτειακό σώμα με μετριοπαθή και συντηρητικό χαρακτήρα. Θωράκισε σημαντικά την αθηναϊκή δημοκρατία και συνέβαλε αρκετά στη λαϊκή κυριαρχία.

Η ΗΛΙΑΙΑ. Η απονομή της δικαιοσύνης στην αρχαία Αθήνα ήταν υπόθεση του κυρίαρχου λαού. Φορέας της δικαστικής εξουσίας ήταν το δικαστήριο της Ηλιαίας, θεσμός τον οποίο εισήγαγε ο Σόλωνας. Η Ηλιαία απαρτιζόταν από 6000 πολίτες οι οποίοι εκλέγονταν με κλήρο από το σύνολο των ελεύθερων πολιτών που είχαν συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας τους και είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα. Από κάθε φυλή εκλέγονταν με κλήρωση 600 πολίτες. Η θητεία των δικαστών διαρκούσε ένα χρόνο. Η Ηλιαία ήταν λαϊκό δικαστήριο και οι δικαστές της ονομάζονταν ηλιαστές, ήταν συνήθως ηλικιωμένοι και ο μισθός τους αντιπροσώπευε ένα σημαντικό τμήμα των εσόδων τους. Ο σημαντικός ρόλος της Ηλιαίας στην πολιτική διαδικασία συνίστατο κυρίως σε τέσσερις αρμοδιότητές της:

●Είχε τη δυνατότητα μέσω της γραφής των παρανόμων να αναστέλλει, να τροποποιεί, ή να ανατρέπει αποφάσεις της Εκκλησίας του Δήμου.

●Από την αρμοδιότητά της να εκδικάζει πολιτικούς, η καταδίκη τους μπορούσε να τους καταστρέψει, η αθώωσή τους να τους αναδείξει πολιτικά.

●Εκδίκαζε υποθέσεις παραπεμπομένων αρχόντων για κατάχρηση δημοσίου χρήματος, απιστία, δωροληψία κλπ.

●Από τη δικαστική εξουσία περνούσε στη νομοθετική διαδικασία.

Οι παραπάνω αρμοδιότητες προσέδιδαν στην Ηλιαία κύρος και ισχύ. Οι αποφάσεις και η εξουσία της ήταν καταλυτικές, σε αυτό συνηγορούσε και το γεγονός ότι οι αποφάσεις της ήταν μη εφέσιμες.

Β. ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΟΥΣ

ΣΟΛΩΝ. Ο Σόλων (639-559 π.Χ) υπήρξε σημαντικός Αθηναίος νομοθέτης, φιλόσοφος, ποιητής και ένας από τους Επτά Σοφούς της αρχαίας Ελλάδας. Ως εκλεγμένος επώνυμος άρχοντας εισήγαγε μέτρα και πολιτειακές μεταρρυθμίσεις που διεύρυναν τη λαϊκή κυριαρχία και αύξησαν τη λαϊκή συμμετοχή στα πολιτειακά όργανα. Επιγραμματικά αναφέρουμε τα παρακάτω:

●Εφάρμοσε τη σεισάχθεια δηλ.απάλλαξε από οικονομικά βάρη και οφειλές τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα ελευθερώνοντάς τα συνάμα από ένα καθεστώς δουλείας που είχαν περιέλθει.

● Έδωσε δικαίωμα συμμετοχής στην Εκκλησία του Δήμου στους Θήτες (οι ελεύθεροι πολίτες με εισόδημα κάτω των 200 μεδίμνων).

● Για τη θέση του άρχοντα ο Δήμος εξέλεγε αρχικά μερικούς πεντακοσιομέδιμνους (η ανώτερη τάξη σύμφωνα με το ετήσιο εισόδημα) και στη συνέχεια γινόταν κλήρωση για την ανάδειξη ενός από αυτούς τους υποψηφίους.

● Αφαίρεσε τη διαδικασία προβουλεύσεως από τον Άρειο Πάγο και την ανάθεσε σε ένα νέο βουλευτικό σώμα, στη Βουλή των Τετρακοσίων ( σώμα όπου εκπροσωπούνταν και οι τέσσερεις φυλές, κάθε μία από τις οποίες θα έδινε εκατό βουλευτές.). .

Με τις μεταρρυθμίσεις και καινοτομίες που εφάρμοσε ο Σόλωνας θέλησε να ανταποκριθεί συγχρόνως σε δύο στόχους: να αποτραπεί η διάλυση της πολιάδας κοινότητας και να διατηρηθεί η κοινωνική διαστρωμάτωση. Η σολώνεια νομοθεσία θα πρέπει να θεωρηθεί ως το πρώτο στάδιο εκδημοκρατισμού της αθηναϊκής πολιτείας. Καταργήθηκε το προνόμιο της καταγωγής και καθιερώθηκε η λαϊκή συμμετοχή στην Εκκλησία του Δήμου και πιθανότατα στη λειτουργία ενός λαϊκού δικαστηρίου της Ηλιαίας.

ΚΛΕΙΣΘΕΝΗΣ. Ο Κλεισθένης υπήρξε πολιτικός και νομοθέτης του 6ου αιώνα π.Χ. Με τις πολιτικές και θεσμικές μεταρρυθμίσεις του προσπάθησε να προωθήσει τις αντίστοιχες της σολώνειας νομοθεσίας ξεπερνώντας τα ανασταλτικά συμβιβαστικά στοιχεία:

●Πρότεινε στο Δήμο σειρά ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων: διεύρυνση του πολιτικού σώματος, ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του Δήμου και της Βουλής, καθώς και μέτρα περιοριστικά της πολιτικής και κοινωνικής επιρροής των ευπατριδών.

●Αντικατέστησε τις τέσσερις παραδοσιακές φυλές από δέκα τεχνητές καθώς και τις φατρίες από τους δήμους. Ο Κλεισθένης σχημάτισε τις νέες φυλές με τέτοιο τρόπο ώστε να περιορίζεται η επίδραση των τοπικών ευγενών και να εξουδετερώνονται τα τοπικά συμφέροντα.

●Όρισε ότι όλοι οι Αθηναίοι θα ονομάζονται με ενιαίο τρόπο: προσωπικό όνομα, πατρώνυμο, δημοτικό. Έτσι συγκαλύφθηκαν οι ενδείξεις για το αν ένας πολίτης ήταν από τους παλαιούς ή από τους νέους, αν καταγόταν ή όχι από αριστοκρατική γενεά.

●Ο νομοθέτης έδωσε το δικαίωμα στο Δήμο να αποφασίζει περί πάντων. Το γεγονός ότι περιλαμβάνονταν σε αυτόν όλοι οι Αθηναίοι έκανε αυτόματα τη λαϊκή κυριαρχία πραγματικότητα για πρώτη φορά στην Αθήνα και στην ιστορία γενικά.

●Μετέφερε την ανάδειξη των βουλευτών από τις παλαιές φυλές στις νέες, όρισε η κάθε νέα φυλή να εκπροσωπείται από 50 βουλευτές, συνακόλουθα αύξησε τον αριθμό τους από 400 σε 500 και κατέστησε τους Θήτες εκλόγιμους σε τούτο το σώμα.

●Φρόντισε ώστε οι φυλές που συγκρότησε να μην έχουν εδαφική συνοχή. Έτσι εποφεύχθηκε ο επηρεασμό τους από τοπικά συμφέροντα, πελατειακές σχέσεις καθώς και η χειραγώγησή τους από την εκάστοτε εξουσία.

●Από τον κύκλο του Κλεισθένη πλάστηκαν και κυκλοφόρησαν οι όροι ισόνομος και ισονομία, ισηγορία και ισοκρατία. Αυτά τα συστατικά εξήραν το χαρακτήρα του δημοκρατικού πολιτεύματος.

Συνοψίζοντας καταλήγουμε ότι ο Κλεισθένης με τις μεταρρυθμίσεις του κατόρθωσε κυρίως να περιορίσει σημαντικά την εξουσία των ευγενών και των αριστοκρατικών οικογενειών και να εξαλείψει τις φυλετικές και παραταξιακές συγκρούσεις. Δημιούργησε ένα νέο πολιτικό πλαίσιο στο εσωτερικό του οποίου κατανέμονται οι πολίτες -νέας ή παλαιάς προέλευσης-. Αναδιοργάνωσε τον «πολιτικό χώρο» σύμφωνα με το «γεωγραφικό χώρο». Εδώ έγκειται η πρωτοτυπία και η σπουδαιότητα των μεταρρυθμίσεών του. Στον Κλεισθένη τέλος, αποδίδεται και ο νόμος περί οστρακισμούπου ήταν πολιτικό μέτρο με σκοπό την απομάκρυνση από την πόλη προσώπων υπόπτων για πρόθεση να καταλάβουν την εξουσία παράνομα. Η απαρτία και η συμμετοχή του λαού στη διαδικασία ήταν απαραίτητη ώστε το αποτέλεσμα να έχει χαρακτήρα λαϊκής ετυμηγορίας.

ΕΦΙΑΛΤΗΣ. Ο Εφιάλτης (-461 π.Χ), γιος του Σοφωνίδη υπήρξε διαπρεπής πολιτικός στην αρχαία Αθήνα και μέντορας του Περικλή. Αγωνίστηκε για τον περιορισμό της εξουσίας του Αρείου Πάγου επειδή θεωρούσε τις εξουσίες του το σημαντικότερο εμπόδιο για τη διεύρυνση της δημοκρατίας, αφού οι σπουδαιότερες αφήνονταν σε ένα αριστοκρατικό συμβούλιο που το αποτελούσαν ισόβια μέλη. Η αφαίρεση των αρμοδιοτήτων από τον Άρειο Πάγο επιτεύχθηκε με τις ακόλουθες μεταρρυθμίσεις:

●Μετέφερε πολιτικές, ελεγκτικές και δικαστικές αρμοδιότητες του Άρειου Πάγου στην Εκκλησία του Δήμου, τη Βουλή και το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας.

●Επιφόρτισε τη Βουλή με το συντονισμό και την επίβλεψη των αρχών που εμπλέκονται σε πράξεις διοικήσεως και την αντιμετώπιση όλων των προβλημάτων που ανέκυπταν στο διάστημα ανάμεσα σε δύο συνεδριάσεις του Δήμου.

●Μετέτρεψε τη σολώνεια Ηλιαία σε «δεξαμενή» 6000 κληρωμένων και ορκισμένων Αθηναίων άνω των 30 ετών, από την οποία προέρχονταν στο εξής οι δικαστές για τα ηλιαστικά δικαστήρια.

●Το δημοκρατικό μέτρο της «γραφής των παρανόμων» αποδόθηκε από μερικούς σύγχρονους στον Εφιάλτη. Ήταν το μέτρο που εφαρμοζόταν τακτικά τον 4ο αιώνα π.Χ σύμφωνα με το οποίο επιτρεπόταν σε οποιονδήποτε πολίτη να εναντιωθεί σε ένα μέτρο που έκρινε πως ήταν αντίθετο με τους νόμους της πόλης.

Με τα παραπάνω μέτρα ο Εφιάλτης έθεσε τέλος σε ορισμένα προνόμια της άρχουσας τάξης και κατέστησε την κυριαρχία του Δήμου πιο συγκεκριμένη και ισχυρή.

ΠΕΡΙΚΛΗΣ. Ο Περικλής (490-429 π.χ) υπήρξε Αθηναίος πολιτικός της κλασικής εποχής. Σ αυτόν οφείλεται η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Αθήνα. Αναφέρουμε τις σημαντικότερες μεταρρυθμίσεις του:

●Αφαίρεσε από τον ολιγαρχικών αποκλίσεων Άρειο Πάγο την εποπτεία για τη διοίκηση και τους υπαλλήλους και την ανέθεσε στη Βουλή των Πεντακοσίων.

●Εισηγήθηκε την επέκταση του δικαιώματος ψήφου και υποψηφιότητας και στην τρίτη τάξη των Αθηναίων τους ζευγίτες.

●Το σπουδαιότερο θεσμικό μέτρο από το έργο του Περικλή ήταν η μισθοφορά. Ο μισθός δηλ. που δινόταν σ’ έναν Αθηναίο πολίτη όταν εκτελούσε δημόσιο λειτούργημα. Οι πρώτοι που πήραν από το μισθό ήταν οι δικαστές που αποτελούσαν το λαϊκό δικαστήριο της Ηλιαίας. Στη συνέχεια η μισθοφορά επεκτάθηκε και σε όλες τις άλλες αρχές. Ο θεσμός αυτός επέτρεπε σε κάθε Αθηναίο πολίτη, ακόμη και στον πιο φτωχό, να αφιερώνει ένα μικρό μέρος του χρόνου του στη δημόσια ζωή της πόλης και έκανε την άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων ισότιμη με ένα «επάγγελμα».

Οι καινοτομίες και οι μεταρρυθμίσεις που επιτεύχθηκαν την εποχή του Περικλή υπογραμμίζουν το χαρακτήρα της αθηναϊκής δημοκρατίας ως ενός αρμονικού και ισορροπημένου πολιτεύματος.

Γ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΒΟΥΛΕΥΤΗ

Κάθε Αθηναίος μπορούσε για μία ή δύο φορές στη ζωή του να γίνει μέλος του βουλευτικού σώματος αφού δεν απαιτείτο να ανήκει σε κάποια συγκεκριμένη εισοδηματική τάξη. Για να γίνει βουλευτής ένας πολίτης έπρεπε να είχε συμπληρώσει το τριακοστό έτος της ηλικίας του. Αποκλείονταν εκείνοι που είχαν λιποτακτήσει, ή ρίξει την ασπίδα τους, εκείνοι που κακοποιούσαν τους γονείς τους, εκείνοι που είχαν σπαταλήσει την περιουσία τους. Οι βουλευτές δεν όφειλαν το αξίωμά στην καταγωγή τους ή σε ταξικά προνόμια, αλλά στην υποστήριξη του πληθυσμού της οικείας περιοχής τους. Κληρώνονταν με «κουκιά» (οι από νόμου βουλευταί) ανάμεσα στους δημότες που έθεταν υποψηφιότητα. Μαζί τους κλήρωναν και έναν αντικαταστάτη (επιλαχόντα), για την περίπτωση που για οποιοδήποτε λόγο η έδρα θα έμενε κενή. Έδιναν όρκο πριν την ανάληψη των καθηκόντων τους και απολάμβαναν κάποια προνόμια, όπως απαλλαγή από στρατιωτικές υποχρεώσεις, τιμητική θέση στο θέατρο και στις δημόσιες γιορτές και τελετές.

Ο βουλευτής, για τις υπηρεσίες που προσέφερε αμειβόταν με βουλευτικό μισθό ο οποίος ήταν χαμηλός.. Ορκιζόταν να ασκήσει το λειτούργημά του σύμφωνα με τους νόμους και τα κοινά συμφέροντα του λαού, να κρατήσει τα μυστικά των κρατικών υποθέσεων, να σεβαστεί την ατομική ελευθερία, επιτρέποντας στους πολίτες να αποφύγουν το σωματικό καταναγκασμό με καταβολή εγγύησης, εκτός από μερικές περιπτώσεις ρητά καθορισμένες, να προβεί στη δοκιμασία των βουλευτών και των αρχόντων του επόμενου χρόνου.

Μέσα από αυτά που αναφέραμε αναδεικνύεται το μεγαλείο της αθηναϊκής δημοκρατίας αναφορικά με την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας και συμμετοχής, την αρχή της ισότητας των πολιτών και την ανεξαρτησία των δικαστικών αρχών. Το αρχαίο δημοκρατικό πόλη-κράτος δεν ήταν ανώτερο από τους πολίτες αλλά ταυτιζόταν με αυτούς περιβάλλοντάς τους με νομοθετική εξουσία. Η λαϊκή κυριαρχία ήταν έμπρακτη και όχι ονομαστική και οι πολίτες είχαν πλήρη ενημέρωση. Η αθηναϊκή δημοκρατία βασιζόταν στον ενεργό πολίτη, στη συμμετοχή και δραστηριοποίησή του. Οι Αθηναίοι πολίτες εναλλάσσονταν σε ρόλους αρχόντων και αρχομένων. Στην Αθήνα οι πολιτικοί αγώνες διεξάγονταν στην Εκκλησία του Δήμου ενώπιον των πολιτών και με κριτές τους ίδιους τους πολίτες οι οποίοι και αποφάσιζαν. Οι Αθηναίοι πέρα από πολιτικά είχαν και ατομικά δικαιώματα: προστατεύονταν από παρανομίες κρατικής αρχής, υπήρχε οικογενειακό άσυλο, απαγορευόταν η έκδοση νόμων ασαφών και χωρίς γενική ισχύ, απαγορευόταν επίσης η αναδρομική εφαρμογή τους, δεν επιβάλλονταν ποινές χωρίς προηγούμενο νόμο κλπ.

Η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν πρώτη αυτή που έθεσε τα θεμέλια και τις βάσεις για την οικοδόμηση νεότερων δημοκρατικών συστημάτων τα οποία στηρίχθηκαν σε πολλά συστατικά στοιχεία της αλλά δεν κατόρθωσαν να αγγίξουν το μεγαλείο της. Το πολίτευμα της αρχαίας Αθήνας έφθασε στο απόγειό του κυρίως την εποχή του Περικλή, περίοδος γνωστή για την άνθιση του πνεύματος και των τεχνών. Η συμμετοχική δημοκρατία ήταν εκείνη που συνέβαλε στην πρόοδο και ανάπτυξη θεσμών, αντιλήψεων, ιδεών και πανανθρώπινων αξιών.

«Όνομα μεν δια το μη εις ολίγους αλλ’ ες πλείονας οικείν δημοκρατία κέκληται, μέτεστι δε κατά μεν τους νόμους προς τα ίδια διάφορα πάσι το ίσον, κατά δε την αξίωσιν ως έκαστος εν τω ευδοκιμεί,ουκ από μέρους το πλέον ες τα κοινά ή απ’ αρετής προτιμάται, ουδ’ αυ κατά πενίαν, έχων δε τι αγαθόν δράσαι την πόλιν, αξιώματος αφανεία κεκώλυται».

Θουκυδίδης Β΄, 37.

[Κι ονομάζεται το πολίτευμά μας δημοκρατία, γιατί η διοίκησή της δεν είναι περιορισμένη στους λίγους (στη μειοψηφία), αλλά στην πλειοψηφία, και σύμφωνα με τους νόμους όλοι οι πολίτες έχουν ίσα δικαιώματα σχετικά όμως με τα δημόσια αξιώματα, όπως ο καθένας διακρίνεται σε κάποιο τομέα, και στη διαχείριση των κοινών προτιμάται ο καθένας όχι τόσο εξαιτίας της καταγωγής του, όσο της ατομικής του αξίας]

ΑΠΟ ΤΟΝ : Παναγιώτη Θεοδ.Φορτώση

ΤΟ ΕΙΔΑΜΕ ΕΔΩ

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ/ΦΩΤΟ : Α.Τ.