Ιταλία: Ο κώδικας Ντα Βίντσι των τραπεζών

H παλαιότερη τράπεζα του κόσμου απειλεί να συμπαρασύρει το ιταλικό πολιτικό σκηνικό με σκάνδαλα που θυμίζουν την Ελλάδα και την Goldman Sachs.

Για τους περισσότερους τουρίστες η Σιένα, μια πόλη 55 χιλιάδων κατοίκων, 235 χιλιόμετρα βόρειοδυτικά της Ρώμης, είναι απλός ένα ανοιχτό μουσείο μεσαιωνικής και αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής – ένα μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO που κάθε χρόνο προσελκύει δεκάδες χιλιάδες επισκέπτες. Για τους Ιταλούς είναι η καρδιά μιας τραπεζικής αυτοκρατορίας που λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1472 μ.Χ και η οποία εδώ και μερικά χρόνια βρίσκεται στο επίκεντρο του μεγαλύτερου τραπεζικού σκανδάλου στην πρόσφατη ιστορία της Ιταλίας. Ενός σκανδάλου το οποίο θυμίζει απελπιστικά τις περιπέτειες της Ελλάδας με την Goldman Sachs.

Η υπόθεση, που αφορά την τράπεζα Monte dei Paschi di Siena (MPS), καλυπτόταν εδώ και τουλάχιστον τέσσερα χρόνια από ένα πέπλο σιωπής – μια ιδιότυπη τραπεζική «ομερτά» στην οποία συμμετείχε η γερμανική Deutsce Bank, o επικεφαλής της ΕΚΤ και πρώην αντιπρόεδρος της Goldman Sachs, Μάριο Ντράγκι, αλλά και κορυφαίοι παράγοντες του πολιτικού και μιντιακού κατεστημένου της Ιταλίας. Όταν όμως ο υπεύθυνος επικοινωνίας της τράπεζας άφησε την τελευταία του πνοή, στις αρχές Μαρτίου, πέφτοντας από το παράθυρο του γραφείο του στη Σιένα, ο ιταλικός Τύπος άρχισε να ξεσκεπάζει μια ιστορία βγαλμένη από τις σελίδες αστυνομικού μυθιστορήματος.

Ο δρόμος στον οποίο βρέθηκε νεκρός ο Ντέιβιντ Ρόσι είναι συνυφασμένος με την ιστορία του σύγχρονου τραπεζικού συστήματος της Ευρώπης. Η MPS που ξεκίνησε σαν ένα είδος δημόσιου ταμείου, στο ανεξάρτητο τότε κρατίδιο της Σιένα, μετατράπηκε με το πέρασμα των αιώνων και την ενοποίηση της Ιταλίας, στο τρίτο μεγαλύτερο τραπεζικό ίδρυμα της χώρας. Από το 1624, με εντολή του Μέγα Δούκα Φερδινάνδου Β, αρχίζει να διαχειρίζεται «κρατικές» εκτάσεις γης ενώ στον 17ο και το 18ο αιώνα γνωρίζει τρομακτική άνθηση μαζί με την γέννηση της ιταλικής αστικής τάξης. Από το 1999 όμως, όταν θα εισαχθεί στο ιταλικό χρηματιστήριο, αρχίζουν και τα πρώτα προβλήματα. Η MPS ακολουθώντας τους φρενήρης ρυθμούς της παγκόσμιας οικονομίας-καζίνο πραγματοποιεί μεγάλα ανοίγματα πιστεύοντας, όπως και ολόκληρη η Ευρώπη, ότι τίποτα δεν μπορεί να σπάσει τη χρηματοπιστωτική φούσκα.

Η κρίση του 2008 όμως θα βρει την MPS να έχει «ανοιχτεί» πέρα από τις δυνάμεις της στην αγορά παραγώγων που σταδιακά θα οδηγήσουν σε ζημιά άνω των 700 εκατομμυρίων ευρώ. Παράλληλα έχει δώσει σχεδόν 10 δισεκατομμύρια για την εξαγορά της τράπεζας Antonveneta σε μια σκιώδη συμφωνία οι λεπτομέρειες της οποίας δεν έχουν αποκαλυφθεί ακόμη πλήρως. Σε αυτό το σημείο η Deutsche Bank θα παρέμβει στο παρασκήνιο προσφέροντας στην αρχαιότερη τράπεζα του κόσμου τις υπηρεσίες της προκειμένου να κρύψει την άθλια οικονομική της κατάσταση. Το κόλπο επιτυγχάνεται μέσω ενός ειδικού παραγώγου της γερμανικής τράπεζας, το οποίο παραμένει επτασφράγιστο μυστικό. Αυτό τουλάχιστον υποστηρίζουν οι ιθύνοντες του ιταλικού τραπεζικού συστήματος, όπως ο Μάριο Ντράγκι που εκείνη την εποχή ήταν διοικητής της κεντρικής τράπεζας της χώρας – ένας σημαντικός σταθμός στην καριέρα του ανάμεσα στην Goldman Sachs στην ΕΚΤ.


Θεωρητικά η συμφωνία ήταν απόλυτα νόμιμη το γεγονός όμως ότι δεν ενημερώθηκαν επισήμως οι αρμόδιες αρχές και κυρίως η ιταλική κοινή γνώμη άνοιξαν την πόρτα για μαι σειρά κινήσεων που οδήγησαν στο σημερινό σκάνδαλο.

Ήταν η εποχή που έρχονταν σταδιακά στο φως οι αποκαλύψεις για το ρόλο που έπαιξαν μεγάλες αμερικανικές τράπεζες όπως η Goldman Sachs και JP Morgan στη συγκάλυψη της οικονομικής κατάστασης στην οποία βρίσκονταν οι χώρες της Ευρώπης όταν εισέρχονταν στην ευρωζώνη. Και ενώ οι τεχνικές λεπτομέρειες στις δυο περιπτώσεις είναι εντελώς διαφορετικές η λογική είναι σχεδόν πανομοιότυπη: Ένα μεγάλο τραπεζικό ίδρυμα του εξωτερικού βοηθά στην απόκρυψη της πραγματικής εικόνας μια χώρας (στην περίπτωση της MPS μιας άλλης τράπεζας) μεταφέροντας το κόστος από την επερχόμενη καταστροφή στις πλάτες των φορολογούμενων. Και στις δυο περιπτώσεις οι άνθρωποι που προφανώς γνώριζαν και όφειλαν να προειδοποιήσουν, δηλαδή οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών Μάριο Ντράγκι και Λουκάς Παπαδήμος αντίστοιχα, προτίμησαν να σιωπήσουν. Ο πρώτος « ανταμείφθηκε» μεταφερόμενος στην Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα ενώ ο δεύτερος έγινε πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Στην περίπτωση της MPS οι Ιταλοί φορολογούμενοι θα αναγκαστούν τελικά να πληρώσουν περίπου 4.1 δισεκατομμύρια ευρώ σε επιδοτήσεις προς την τράπεζα η οποία «στέγνωσε» από ρευστότητα, απειλώντας όχι μόνο τις καταθέσεις των πολιτών αλλά το σύνολο του τραπεζικού συστήματος της χώρας.

Το πραγματικό πολιτικό σκάνδαλο όμως είναι ότι η κεντρική τράπεζα απέκρυψε ότι επιδοτούσε την MPS με δισεκατομμύρια ευρώ γεγονός που επέτρεπε στο ΔΣ της τράπεζας να παρουσιάζει μια υγιή εικόνα. Σε διαφορετική περίπτωση είναι σχεδόν βέβαιο ότι η τράπεζα θα έπρεπε να εθνικοποιηθεί.
Η κεντρική τράπεζα όμως με εντολές του Ντράγκι και με πρόσχημα την λεγόμενη «ανεξαρτησία» της φρόντισε ώστε οι πολίτες απλώς να πληρώσουν το λογαριασμό χωρίς κυριολεκτικά κανένα αντάλλαγμα. Ουσιαστικά ο ιταλικός λαός ανέλαβε τις ζημιές και το ρίσκο σκοτεινών εξαγορών και συγχωνεύσεων που καμία αγορά και ούτε καν η ΕΚΤ δεν ήθελαν να αγγίξουν.

Η υπόθεση της MPS ξεπερνά τα στενά τραπεζικά δεδομένα καθώς η τράπεζα είχε κυριολεκτικά υπό τον έλεγχό της ολόκληρη την πόλη της Σιένα ενώ ήταν ο βασικός οικονομικός αιμοδότης του κεντροαριστερού Δημοκρατικού Κόμματος του Μπερσάνι.
Πριν από τις πρόσφατες εκλογές τόσο ο Μπερλουσκόνι όσο και Μπέπε Γκρίλο έφεραν στην επιφάνεια το σκάνδαλο δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στο ρόλο της Γερμανίας – γεγονός που όπως αποδείχθηκε εξόργισε περαιτέρω το Βερολίνο αλλά και αρκετά μέσα ενημέρωσης που έχουν και στο παρελθόν στηρίξει συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα στην Ιταλία.

Αποτελεί ειρωνεία της τύχης ότι η κεντρική τράπεζα της Ιταλίας, που θεωρητικά θα έπρεπε να είχε αποτρέψει το σκάνδαλο, δημιουργήθηκε το 1893 για να αντιμετωπίσει ένα άλλο τραπεζικό σκάνδαλο της εποχής, στο οποίο εμπλέκονταν δεκάδες πολιτικοί και το Βατικανό. Η κεντρική τράπεζα όμως στο πέρασμα των χρόνων απέτυχε τόσο πολύ στα ελεγκτικά της καθήκοντα ώστε το 2005 της αφαιρέθηκαν αρκετές σχετικές αρμοδιότητες που πέρασαν σε άλλες ημι-ανεξάρτητες αρχές.

Το αποτέλεσμα από την έλλειψη κεντρικού ελέγχου και ουσιαστικών ρυθμίσεων στο τραπεζικό σύστημα της χώρας είναι σήμερα ορατό στην Ιταλία. Ένας σάπιος τραπεζικός μηχανισμός που παραμένει ζωντανός μόνο χάρη στις συνεχείς οικονομικές ενέσεις που αναγκάζονται να πραγματοποιούν οι Ιταλοί πολίτες. Ιστορίες βγαλμένες από την καρδιά του ευρωπαϊκού νότου.

Άρης Χατζηστεφάνου
Επίκαιρα Μάρτιος 2013